De Juwelen van Bianca Castafiore

Eén avontuur ontbrak nog op het palmares van de onversaagde Kuifje, dat van het toneel. Maar nu is het zo ver, de jonge reporter staat ook op de planken: het Zwiters gezelschap AM STRAM GRAM presenteert in exclusiviteit een toneelbewerking van Les Bijoux de la Castafiore (De Juwelen van Bianca Castafiore).

Het album

Het album De juwelen van Bianca Castafiore neemt een heel bijzondere plaats in de avonturenreeks van Kuifje in. Het is het lievelingsalbum van vele Kuifjefans. Hergé zelf vertelt over deze episode: "Ik streefde naar een grotere eenvoud en poogde een verhaal te vertellen waarin niets gebeurde. Zonder enig exotisch cachet (op de zigeuners na, maar dat is exotisme dat ten huize komt!). Ik wou simpelweg uittesten of ik de lezer tot het einde in spanning kon houden!" (Bron: Numa Sadoul, Gesprekken met Hergé, p.70)

De intrige

Dit keer dus geen adembenemend avontuur of een verre reis naar het einde van de wereld. Nauwelijks een mysterie, met enkele valse sporen maar helemaal zonder daders. Zo dient dit album, dat de lezer voortdurend op het verkeerde been zet, zich aan. Onze helden raken verwikkeld in een huiselijk drama achter gesloten deuren in het Kasteel van Molensloot. De plaats waar zij doorgaans tot rust komen, ontpopt zich thans tot een oord van kommer en kwel, een plek vol narigheid. De trap met de kapotte trede symboliseert als het ware de "barst in de huiselijke vrede". De onverschrokken reporter en de ouwe zeerot worden voor één keer meegesleept in een avontuur tussen vier muren. Ze worden ermee geconfronteerd in de gedaante van de imposante diva en haar gevolg, die de vreedzame omgeving van het kasteel overrompelen. Aangezien "het misdrijf" pas op het einde van het album gepleegd wordt, lijkt het wel of het belangrijkste raadsel er in bestaat... het raadsel te ontdekken! Hergé houdt er de spanning in en lokt ons in de val door het aantal misverstanden en verdachten op te stapelen nog voor het mysterie zich aandient. Talloze valse sporen verhullen de oplossing, die nochtans van bij de eerste plaat is aangegeven en waarin de schuldige te zien is: de ekster! De hele zelfparodie zit in één plaatje vervat: de scène waarin Kuifje half onzichtbaar in het tegenlicht het duister inkijkt en geruststellend verklaart: "Maar er is helemaal niets te zien, mevrouw!". De klare lijn verdwijnt en het avontuur verschrompelt tot "niets".

Bianca Castafiore

Haar talent wordt wereldwijd erkend, van de Scala van Milaan, over het Palace variété-theater van Brussel tot het Kursaal van Klow. Maar het wordt weinig gesmaakt door de Kuifjefamilie, tenzij misschien door professor Zonnebloem... De enige vrouw in deze mannenwereld, die tot op dat ogenblik kreukvrij en seksloos mocht genoemd worden, zaait paniek en verwarring in Molensloot. Bianca Castafiore is immers niet alleen een overweldigende persoonlijkheid, ze bezit ook de kwalijke eigenschap zich te 'vermenigvuldigen': eerst doorheen een naar haar beeltenis geschapen papegaai, dan via een plaat met haar stem en spiegels die haar gezicht tonen en waarin ze koket dankbaar lacht om haar schoonheid. Zelfs de Supercolor-Trifonar misvormt en multipliceert haar en onthult zodoende haar ware gelaat! Hergé stoeit met de motieven van zijn eigen oeuvre. Hier creëert hij echte juwelen naar de bekende "Juwelenaria" uit de Faust van Gounod, die in eerdere albums geïntroduceerd werd. Het zijn eigenlijk vreemde kostbaarheden: Bianca Castafiore draagt ze nooit en verzekert ze ook niet. De juwelen, die door de andere personages als "snuisterijen" of "stenen" worden omschreven, zijn op zich minder belangrijk dan de zoektocht ernaar of de angst om ze te verliezen. Het is bijgevolg eerder de energie die de personages er in investeren dan de juwelen zelf die er een schat van maken. Een schat die men daarom alleen maar kan verbergen en niet kan verzekeren !

Het toneel

Het tekenverhaal heeft zijn eigen codes en deze zijn uiteraard anders dan die van het toneel. De overgang van strip naar scène veronderstelt daarom het vinden van de juiste theatrale oplossingen, die tegelijk de frisheid, de humor en de zin van het gedrukte beeld bewaren en toch het universum van Kuifje niet "naturaliseren" zoals vaak in de film gebeurt. Christiane Sutter en Dominique Catton hebben dit denkpad gevolgd in nauwe samenwerking met hun scenograaf Gilles Lambert: samen brengen ze een nooit gezien spektakel dat niettemin trouw blijft aan het beeld en het in toneel vertaalt. De uitdaging balanceerde tussen trouw aan het orgineel en de overschrijding ervan, om aan te tonen hoe theater het stripverhaal kan verrijken. In het theater vertrekt men van een vast gezichtspunt, terwijl de focus in de strip beeld na beeld verandert. Er diende bijgevolg een scenische oplossing gevonden voor deze omzetting. De scenografie opteerde ervoor te werken met het perspectief geboden door de scène. De rechtlijnigheid van het beeldverhaal en de opeenvolging der stroken werd omgezet in ruimtelijke diepte en het boven elkaar stapelen van verschillende niveaus. Daar waar Hergé het zich veroorloofde om in dit album te stoeien met de conventies van het beeldverhaal, schonk de regie zich een zelfde vrijheid in het bespelen van de regels van het toneel. Wars van elk realisme werd een beroep gedaan op de trucs van het poppenspel, de kermisattracties en de decors in trompe-l'oeil. Kwestie van trouw te blijven aan Hergé's opzet... In de "stomme kunst" die het beeldverhaal is, illustreert de tekening het geluid. En 'De Juwelen van Bianca Castafiore' is ongetwijfeld het luidruchtigste opus van Hergé: het geraas vertroebelt zelfs de klare lijn en spat grafisch uit de beeldvakjes. Het onophoudelijk gerinkel van de telefoon (DRRRING), het herhaaldelijk vallen van mensen en dingen (BOEM), de versuffende pianorepetities en andere verstoringen door de fanfare overheersen de visuele ruimte. Ten top gedreven leiden ze zelfs tot de grafische black-out van de elektriciteitspanne: totaal verduisterde plaatjes met alleen kreten als HO ! KAI KAI KAI, KLAK...Al deze geluidselementen vinden hun weg op de klankband, samengesteld door Jean Favarel, die met zorg hun ludieke karakter heeft gerespecteerd en zelfs zover is gegaan om sonore equivalenten te zoeken voor de vele sterren, spiralen en uitroeptekens in de tekstballonnen. Maar het zijn vooral de toneelspelers die erin slagen al die lievelingspersonages uit onze jeugd tot leven te brengen. Door de magie van de kostuums, de grime en hun talent lijken ze sprekend op onze helden. Al is de Castafiore van het toneel minder monumentaal dan haar papieren voorbeeld, om haar verleidelijkheid en bekoorlijkheid waarachtiger te maken op de planken. Zo wil het de nieuwe tijdsgeest... De vereiste speelwijze leunt hier waarschijnlijk het nauwst aan bij die van de Commedia dell'Arte: een spel dat eerder de stemmingen van de personages weergeeft dan hun psychologie, dat de lach uitlokt en het komische benadrukt. Een spel dat het geniale in Hergé 's werk, de expressie, de beweging en de klank, het best vertolkt.

Praktische info

Regie: Dominique Catton, Christiane Suter - Scenografie: Gilles Lambert Belichting: Jean-Philippe Roy - Klank: Jean Faravel. Een coproductie met Moulinsart SA.Met de steun van Pro Helvetia, de Zwitserse Stichting voor de Cultuur, de cultuurdienst Migros-Genève et Pour Cent culturel Migros. Voorstellingen: Am Stram Gram Le Théâtre, Genève van 29 september tot 24 november 2001. Tournee: Théâtre du Crochetan te Monthey: 28 en 29 november 2001 - Théâtre du Passage te Neuchâtel: 4 en 5 december 2001 - Bonlieu Scène National te Annecy: 22 en 23 december 2001